Bu yazı, Amerika’da Çanakkale Savaşı’nın 100.ncü yıldönümünde büyük bir Çanakkale sergisi açılması ideallerinde iken rahmetli olan Yüksel Oktay’a (1937 – 2012) ithaf edilmiştir.
“İngiltere ve Fransa ile Osmanlı ve Alman orduları arasında geçen ve iki taraftan toplam 500,000’den fazla insanın “kaybına” (ölüm, firar, esir, sakatlanma ve hastalıklar) neden olan savaşın ardından İtilaf Devletleri Çanakkale Boğazı’nı geçememiş, İstanbul’u işgal edememiştir. Pek çok tarihçi, Rusya’da zorda kalan çarlık rejiminin devrilmesinde ve I. Dünya Savaşı’nın 2 yıl uzamasında, bu olayın önemli bir payı olduğu görüşündedirler.” (Çanakkalesavası.gen.tr)
Dr. Sebahattin Devecioğlu, Birleşmiş Milletler – Kamu Bilgi Birimi’nde
“The Light Millennium”un (STK) Temsilcisi tarafından ve
Bircan Ünver, The Light Millennium & IşıkBinyılı.Org katkısıyla yazılmıştır.
[25 Mart 2015, New York] Çanakkale – Gelibolu Zaferi‘nin 100. Yıl dönümünün Anılması nedeniyle, 21 Mart 2015 tarihinde New York’taki “CUNY John Jay College of Criminal Justice” de, Amerika’daki 19 Türk-Amerikan derneklerinin işbirliğiyle, Türk-Amerikan dernekleri tarafından, özellikle de Türk-Amerikan toplumunu bir araya getirmiş olan “Çanakkale 1915 – 2015: Savaş Alanından Türkiye Cumhuriyeti’ne Tarihi Bir Yolculuk” adlı bir anma programı başarıyla sunulmuştur.
Anma Programı’nın hazırlanmasında öncülük yapmış olan Profesör Ali N. Akansu (New Jersey Science and Technology University) açılış konuşmasında, Türk Tarihi’nin dönüm noktalarından birisi olan Çanakkale Zaferi, Mustafa Kemal’in önderliğinde yürütülen, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kuruluş mücadelesi ve zamanın gerçekleri analiz edilerek, Cumhuriyet’in prensiplerini ve gerekçelerini daha iyi anlamaya gayret edileceği, günümüzdeki olaylara ve geleceğe yansıtılarak, yaşananlar Türkçe ve İngilizce olarak anlatılacağı vurgulandı.
Programda, Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk Dava Arkadaşları ve Aziz Şehitlerimiz ve Gazilerimiz adına yapılan Saygı Duruşu ve İstiklal Marşının Okunması ile başladı ve akabinde Atatürk’ün Gençliğe Hitabesi okundu. . Onu takiben de bir İngiliz yapımı olan “Çanakkale 1915” adlı kısa bir belgesel gösterimi izleyicilere sunuldu.
100.ncü Yıldönümü Anma programında, ATAA ve Türk-Amerikan Dernekleri işbirliği çerçevesinde etkinliği organize eden kuruluşlar arasında yer almalarına rağmen, her iki çatı kuruluşun da başkanı önemli işleri çıkmış olmaları gerekçesiyle katılmadı. Bununla birlikte, ATAA adına Upstate New York temsilcisi Sevgin Oktay kısa bir konuşma yaptı. Programa NY Başkonsolosluğundan, Başkonsolos Vekili Turgay Yurtsever ve Türkiye’nin Birleşmiş Milletler’e Daimi Temsilciliği’nden Birinci Sekreter Serdar Özaydın, ayrıca CHP’nin Amerika Temsilcisi Yurter Özcan ile geniş bir yelpazeden Türk-Amerikan toplumu temsilcileri ve vatandaşlar katılmıştır.
Programda, Amerika’da adından yetiştirmiş olduğu dört kuşak öğrenciler nedeniyle, ‘Paksoy Okulu’ olarak da nitelendirilen emekli Profesör – Dr. Hasan B. Paksoy, “Çanakkale 1915” İsimli bildiriyi, Çanakkale’de yaşananları günün ve anlam ve önemini belirtir bir kapsamda ve geniş bir perspektivden sundu. Prof. Dr. Paksoy, 1915 Çanakkale (Gelibolu) savaşlarını dönemin Büyük Stratejilerini geniş tarihsel perspektivden ve aynı zamanda Avrupa’dan Ortadoğuya ilk savaşların başlamasından – Haçlı Seferlerine kadar, Avrupa’da savaşa neden oluşturan temel ekonomik gerekçeleri anlattı. Bu bilgiler çerçevesinde Çanakkale Savaşı’nın da yine benzer gerekçelerden biri olabileceğine dikkati çekti. Bu çerçevede, Amerikan Deniz subayı Alfred Thayer Mahan (1840-1914) 1890 yılında yayınlanmış olan “Deniz Gücünün Tarih Üzerine Etkisi” kitabına referans verdi. Oxford Coğrafya Profesörü Halford Mackinder‘in (1861-
Prof. Paksoy’un özellikle Gelibolu – Arıburnu’na, bugün Anzak Koyu adıyla anılan noktaya gemilerle ilk giriş yaptıklarında kendilerini İngiliz adleden Yeni Zelandalı ve Avusturyalıların, savaştan sonra kendi milli bilinçlerine sahip çıkarak, savaşın etkisi ve sonucu olarak kendilerini Avusturyalı ve Yeni Zelandalı olarak ifade etmeye-tanımlamaya başlamış olduklarını belirtti. Ayrıca sözkonusu korkunç savaşın sonucunda gerek İngiliz, Avusturyalı, Yeni Zelanda, Fransız ve İngiliz İmparatorluğu’ndan katılan Hintliler olmak üzere Osmanlı Türklerinin – Müslümanların; savaşan her iki tarafında cehpe ve yaralanma ve aynı zamanda salgın hastalıklar sonucu her iki tarafın da 250 biner asker (genç insan evladı) kaybetmiş olduğunu ve zaiyatın her iki taraf içinde eşit ve önemli derecede ağır olduğunu açıkladı.
Avusturalya, Sydney, Macquarie Üniversitesi Siyaset ve Uluslararası İlişkiler, Modern Tarih, Bölümünden Doç.Dr. Harvey Broadbent’in sunumu ise kendi sesinden daha önce kaydedilmiş sinevizyon şeklinde konuşmacılara programda yer aldı. ‘Gelibolu, Türk Savunması’ (Miegunyah Basın, Melbourne Üniversitesi Yayınları, 2015) isimli kitabın yazarı ve Çanakkale ile ilgili bir çok çalışmaları ve danışmanlıkları olan Broadbent Sunumunda; Türk Arşivlerinde 2007 ve 2012 yılları arasında yaptığı Araştırma sonuçlarından elde ettiği 1915 yılına ait bulguları slaytlar eşliğinde anlattı. Osmanlı Ordusunun savaş stratejilerinin kilit unsurlarını sergileyen çalışmasında, savaştaki kararlı çabaları, karşılaşılan zorlukları, taktik zayıflıkları, engelleri anlattı. Ayrıca, Türk komutanlarının Çanakkale’deki arazi etkileri gibi faktörlerin bir kombinasyonu ile savaşın nasıl üstesinden geldiklerini vurguladı. Türkiye’nin çeşitli kaynaklarından elde edilen belgeler dizgisinde, Gelibolu’daki Türk operasyonları bir çok yönleri ile değerlendirdi. Mustafa Kemal, ve arkadaşlarının Gelibolu Yarımadası’ndaki inanç ve kararlılıklarından bahsetti.
Programın, 1915 Gelibolu’dan bu güne Turkiye bölümünün, Soru Cevap Kısmında; Işık Binyılı ve The Light Millennium Derneklerinin kurucu Başkanı Bircan Ünver, Prof. Paksoy’a; kısa bir süre önce Carleton Üniversitesi’nde, Ottowa, Kanada da katıldığı “WWI Historical Rights and Wrongs: WWI, Turkish Secularism and Religious Conflict” (1.nci Dünya Savaşı’nın Tarihsel Doğru ve Yanlışları: Türk Laikliği ve Dini Çatışma) adlı katılmış olduğu konferansın “Chanak Affairs and Nation-Building in Canada and Turkey” (Kanada ve Türkiye’de Ulusal Yapılaşma ve Çanak İlişkileri) bölümünde konu başlığı altında az bilinen önemli bir sunum yapmış olan Profesör Norman Hillmer’in bildirisine referans vererek, Prof. Paksoy’a; Çanakkale Savaş’ının etkisi sonucu Kanada’nın İngiltere’den bağımsızlığını ilan etmiş olmasındaki önemli etkisini ilk defa öğrenmiş olduğunu, ifade etti.
Avusturyalıların ve Yeni Zelandıların, bağımsızlıklarını kazanmasında Çanakkale’nin önemli rolünden de siz bahsettiniz. Bu çerçevede, Çanakkale Savaşı’nın Kanada örneği gibi az bilinen veya hiç bilinmeyen ve özellikle de sonraki yıllarda başka benzer etkileri var mıdır, sorusunu yöneltti. Prof. Dr. Paksoy ise bu soruya yanıt olarak, bunu cevaplamak için yirmidört saate ihtiyaç olduğunu ve o kadar zamanın olup olmadığı şekilde karşı bir soru yönelterek, meselenin önemini kısaca vurgulamış oldu. Ayrıca kısaca değinmek gerekirse, Çanakkale Savaş’ının akabinde savaşın etkileri, dünyada millileşme ve bağımsızlaşmada etkili oldu, şeklinde özetledi.
Programa Kabataş Erkek Lisesi Mezunları – Amerika Derneği Başkanı Oğuz Alpöge’de, savaş esnasında Türkiye’nin durumu, savaşın gidişatından söz ettikten sonra, liselilerin savaşa alınması yasak olmasına rağmen ve büyük kayıpların ardından bu yasağın kaldırılmasının ardından liselerde okutulacak öğrenci kalmayıp savaşa gitmiş olduklarını ve onlardan çoğunluğunun da dönmemiş oldukları; okullarının da bu öğrenciler için hazırlanmış olan anı duvarı ve fotoğraflarla anlattı. Savaşa gitmiş olan öğrenciler içinden dönemin Musevi ve Ermeni öğrencilerinin de savaşa katılarak, Çanakkale için kendilerini feda etmiş olduklarına da özellikle dikkati çekti. Benzer durumun Kabataş Lisesi’nde de aynen geçerli olmuş olduğu için, okul 1915 yılında Savaş Yüzünden hiçbir mezun verememiş olduğunu, öğretmenlerin boş sıralara ders vermek durumunda kalmış olduğunu ve liselilerin de savaş esnasındaki mücadelesine de programda böylece yer verilmiş oldu.
Ayrıca İstanbul Spor Kulübünden Üyesi bir sunum yaparak Çanakkale’ de mücadele eden ve Şehit olan sporculardan bahsederek İstanbul Spor Kulübünün Renklerinin Çanakkale Savaşından dolayı Sarı Siyah olduğundan bahsetti
Programda, İstiklal Madalyası sahibi Çanakkale Gazisi’nin torunu Bahar Karakuş tarafından Çanakkale Şehitleri Destanı’nı büyük bir duygu dalgası içinde ve hüzünle dinleyenlerin gözlerinden yaşlar getirtecek güç ve etkide okudu. Aynı zamanda, Çanakkale Şarkıları ve o savaşın kazanılması sonucunda Cumhuriyet’in kurulmuş olması ve onun da ilk ve en önemli dönemlerinden olan 10.ncu yılı için yazılmış olan Marş’a ilişkin video-klibi gösterildi ve marşa programa katılan dinleyiciler ayakta alkışlarla eşlik etti.
Çanakkale Savaş’ının 100.ncü yıldönümünü anma programı, aynı zamanda İstanbul Teknik Üniversitesi USA Mezunlar Derneği tarafından canlı olarak web ortamı üzerinden de yayınlandı.
Programı işbirliğiyle düzenlemiş bulunan Türk-Amerikan derneklerinin isimleri ise şöyle sıralanmıştır:
Federation of Turkish-American Associations (TADF), Assembly of Turkish-American Associations (ATAA), Turkish American Scientists & Scholars Association (TASSA), The Society of Turkish American Architects, Engineers & Scientists, Turkish American Chamber of Commerce & Industry (TACCI), Istanbul Technical University Alumni Association (ITU), Middle East Technical University Alumni Association (METU), Istanbul University Alumni Association, Marmara University Alumni Association, Bogazici University Alumni, Bilkent University Alumni, North America Kabatas Erkek Lisesi Alumni Association, Alumni Association of TED College, Robert College Alumni Association of America, Turkish Society of Yale Graduate Student and Scholars, ATA-DC, MATA, Lehigh Valley Turkish American Association, Izmir USA, Trabzon USA, Turkish American Giresun Organization, Besiktas USA, Fenerbahce USA, Galatasaray USA.
Çanakkale – Gelibolu 1915 – 2015: New York 100.ncü Anma etkinliğinden dinleyiciler.
Çanakkale Cephesi Kayıpları: Osmanlı devleti resmi kanalları, Osmanlının bu savaştaki zayiatını 10000 kayıp, 55000 şehit, 100000 yaralı, 21000 hastalıktan ölüm ve 64000 hastalık olmak üzere 250000 kişi olarak açıklamıştır.
Çanakkale Savaşı’nda Müttefik Devletlerin Kayıpları
Fotoğraflar: Sebahattin Devecioğlu
Bu yazı, Turkish Library Museum – https://turkishlibrary.us & The Light Millennium – http://www.lightmillennium.org referans ve web sitesi adresleriyle, ancak başka bir sitede yayınlanabilir. 24 Mart 2015, New York.
[…] Yazının tamamı ve toplantıdan resimler. […]